Multiloog® achtergrondinformatie

Multiloog: een nieuwe verstandhouding over psychisch lijden

Gebruikers van de geestelijke gezondheidzorg, hulpverleners, familieleden en buurtwerkers bezoeken tegenwoordig het buurthuis om er hun ervaringen met psychisch lijden te bespreken. Sinds 1997 komen er tot dertig deelnemers, soms meer, per keer naar deze ‘Multiloog - bijeenkomsten’ om persoonlijke verhalen uit te wisselen. De praktijk van Multiloog bereikt inmiddels de beleidsnota’s en breidt zich gestaag uit naar de rest van het land. Onder de paraplu van Compro (Communicatieproject psychisch lijden), ontstaat gaandeweg een nieuwe taal voor psychische ontregeling…

In de dagelijkse strijd van het bestaan verliezen we allemaal wel eens het zicht op wat ons werkelijk bezighoudt, datgene waar wij het liefst mee bezig zijn. Welke behoeften heb ik? Hoe komt het dat ik mijn ware belangen en interessen steeds weer uit het oog verlies? En wat heeft dat te maken met de eisen die het dagelijks leven – geld verdienen, relaties, vrienden – aan mij stelt?

Onze westerse levensstijl biedt nauwelijks ruimte voor reflectie op persoonlijke doelen. Wij zijn niet gewend te praten over onze diepere verlangens en waar deze stranden in het dagelijks bestaan. De dialoog met onszelf en anderen stokt hierover regelmatig. Maar op het snijvlak van binnen- en buitenwereld blijven conflicten ontstaan, problemen waar we geen woorden voor hebben. Deze ‘sprakeloosheid’ houdt veel mensen in een ijzeren greep, de gevolgen ervan zijn - als isolement, eenzaamheid en overlast - in de samenleving zichtbaar.

Voor sommigen is de verbroken verstandhouding met ‘de ander’ aanleiding voor hevig lijden. Ze belanden in de geestelijke gezondheidszorg, waar ze een luisterend oor verwachten. Maar nergens treden sprakeloosheid en spraakverwarring zo schrijnend zichtbaar op als juist hier, de hulpverlening is immers sterk op het medisch model georiënteerd. De diagnose-taal gaat vaak een eigen leven leiden, waardoor men het zicht op het dagelijks leven kwijtraakt. Een terugkerende klacht in de Multilooggroepen is dat ervaringsdeskundigen en hun familie hun eigen verhaal niet kwijt kunnen. "Mijn psychiater heeft alleen verstand van pillen, praten kan ik met haar niet."

Communicatie vereist

De geestesvader van Compro, psycholoog Heinz Mölders van INCA Projectbureau Amsterdam, probeert met zijn werk allereerst ruimte te maken voor het persoonlijke verhaal. Waarom ontglipt dat verhaal je steeds weer in het dagelijks bestaan. Soms heb je je persoonlijke doelen heel duidelijk voor ogen; vaker blijft ergens vaag op de achtergrond een notie. Je raakt overspoeld door de golven van het bestaan. Om daar zicht op te krijgen moet je communiceren; met jezelf en met anderen; Compro creëert de voorwaarden daarvoor.

Wat in Amsterdam begon als eerste experiment in 1997, beoogde de communicatie over psychisch lijden weer op gang te brengen. Eerst met een ‘trialoog’, een gesprek tussen ervaringsdeskundigen uit de psychiatrie; zowel mensen die last hebben van wanen en andere uitingen van extreem lijden, als familieleden van psychiatrische patiënten en hulpverleners. Het vervolg mondde uit in een ‘Multiloog’ een veelheid aan stemmen; ook buurtbewoners, wijkagent, welzijnswerker en politicus, praten af en toe mee. De Multilooggroepen voorzien duidelijk in een behoefte, ze breiden uit naar de rest van het land en worden in beleidsstukken als voorbeeld van ´vermaatschappelijking` genoemd (zie het rapport ‘Erbij horen’ van de Taskforce Vermaatschappelijking, 2002).

Het succes van de formule heeft te maken met de visie die aan het werk van Compro ten grondslag ligt. In zijn moedertaal spreekt Heinz Mölders over: Verständigung uber gegenseitige Behinderungen, wat zoveel betekent als: het uitwisselen van de wederzijdse belemmeringen tot contact. Door die blokkades zichtbaar te maken onstaat er een nieuwe verstandhouding over psychisch lijden. Mensen in een zware psychische crisis hebben duidelijk last van de bestaande hindernissen. Maar ook hun familieleden, de hulpverleners en alle anderen lopen tegen hun eigen barrières aan, waaronder diverse onmachtgevoelens.

Organisatie van het dagelijks leven

"Ik vraag de groepsleden altijd naar de voorwaarden waaronder gevoelens optreden," verklaart Heinz Mölders. In zijn werk gaat het steeds weer over de organisatie van het dagelijks leven, over dingen die ieder mens moet doen om zich staande te houden. Ook mensen die in de groepen vertellen over hun psychose krijgen hierover vragen. Zo worden hun verhalen teruggehaald naar de realiteit van het dagelijks bestaan, gedemystificeerd. "Het gaat erom mensen te ondersteunen zodat zij kunnen vertellen hoe zij met de wereld worden geconfronteerd.

Dat is onze taak als ondersteuners."

De begeleiders van de Multilooggroep hanteren een methode waardoor de veiligheid voor iedere deelnemer is gegarandeerd. Allereerst kennen de mensen in de groep elkaar niet persoonlijk. Vervolgens zijn er duidelijke regels zoals de vrijheid tot zwijgend deelnemen aan de groep; en mensen altijd laten uitpraten. Discussie wordt vermeden, het gaat om de uitwisseling van belevenissen, vanuit de verschillende posities, van cliënt, hulpverlener of anderen. Mensen die ´waan`beelden zien, of stemmen horen krijgen bijvoorbeeld de vraag: op welk moment gebeurde dat, wat ging daaraan vooraf, met welke mensen heb je te maken gehad?

De wisselwerking tussen de diverse deelnemers is belangrijk. Ín de eerste plaats vanuit welbegrepen eigenbelang. Hoe reageer ik op het verhaal van de ander. Door ervaringsverhalen uit de groep krijg je meer zicht op de belemmerende aspecten in jezelf. Zo leerde een ouderpaar uit een van de eerste groepen via het verhaal van een cliënt veel over hun eigen interactie met hun zoon. En een ervaringsdeskundige kreeg eindelijk inzicht in de rolpatronen binnen haar eigen familie door het verhaal van een familielid over de worsteling met haar opgenomen zus.

Het blijkt noodzakelijk door de ogen van de ander naar jezelf te kijken. De ander is in die zin een voorwaarde. De wisselwerking en de kwaliteit van de menselijke omgangsvormen komen in de schijnwerper te staan. En zo krijgt ieder de gelegenheid over het eigen handelen na te denken om te ontdekken hoe het beter kan.

De betekenis van Multiloog

Mensen die regelmatig aan de Multilooggroepen meedoen spreken van een ‘bevrijdend effect’. Door de diversiteit aan deelnemers ontstaat een verrassend grote helderheid over (communicatie)problemen. Soms kunnen de deelnemers even uit hun rol stappen van hulpverlener, familielid of cliënt. De herkenning van elkaars persoonlijke worsteling met psychische problemen in het dagelijks bestaan maakt dit makkelijker. Er ontstaat betrokkenheid en solidariteit.

Vooral hulpverleners hebben in de groepen moeite met het loslaten van hun rol. Hun verantwoordelijke positie maakt dat lastig. Toch zei juist een hulpverlener: "Omdat ik in de groep geen behandelrelatie had kon ik eindelijk vrijuit spreken. En luisteren!" De Multilooggroep kan, door zijn positie buiten de psychiatrie, worden gezien als een rustplaats waarin mensen façades kunnen loslaten en nieuwe inzichten opdoen.

In die zin is Multiloog voor de hele GGZ van betekenis: het vergroot de betrokkenheid van cliënten en draagt bij aan de vermaatschappelijking van de psychiatrie. Tegelijk dient Multiloog als deskundigheidsbevordering voor hulpverleners.

Naast de direct persoonlijke betekenis voor de deelnemers aan de groepen kan Multiloog zodoende bijdragen aan een nieuwe emancipatiebeweging waarbij de verbetering van de verstandhouding tussen mensen centraal staat. En waarbij een nieuwe - een meer inhoudelijke - visie op psychisch lijden ontstaat.