IRRTU(R)M

IRRTU(R)M is, zoals in nr. 1 van DEVIANT al gemeld, een tijdschriftproject van meer dan 20 (ex-) gebruikers van de psychiatrie in Bremen.

Het laatste nummer is weer een themanummer. Daarin staat angst centraal. Dit onderwerp wordt belicht vanuit verschillende invalshoeken. Zoals angst als oorzaak, of als uitdrukkingsvorm, of de psychiatrische, therapeutische en de wetenschappelijke perspectieven. De laatste twee invalshoeken krijgen wat weinig aandacht. Volgens de redactie wilde een aantal kandidaten, die daarover informatie hadden kunnen verstrekken, niet geïnterviewd worden wegens de kritische benadering die de redactie gekozen had. Desondanks staan er veel lezenswaardige artikelen in. De klemtoon ligt op persoonlijke en biografische beschrijvingen. Indrukwekkend is het gedetailleerde verslag van een achtenzestigjarige vrouw die op zesjarige leeftijd sexueel werd misbruikt, en die beschrijft hoe de daardoor opgeroepen angsten en onzekerheden haar hele leven hebben beïnvloed. Het is schrijnend dat zij pas op haar zesenzestigste in staat was over deze ervaringen te praten.

In vele verhalen valt op dat angsten vaak zijn gekoppeld aan de gebrekkige organisatie van het dagelijks bestaan en de onzekere eigen plek daarin. Men vecht met existentiële angsten (mag ik er zijn? heb ik er recht op in deze maatschappij te leven? ben ik in staat, geestelijk/materieel te overleven?), angsten ten aanzien van verlies van baan, partner en dergelijke. Maar ook angst voor ziekte of dood.

In een aantal verhalen wordt eraan gerefereerd dat angst geen aanvaard thema is: op een openbare discussie erover rust een taboe. Zouden anders teveel ongewenste praktijken zichtbaar worden? Vaak wordt doelgericht op angst ingespeeld (reclame, media, politiek). Wie eronder gebukt gaat en dit openbaar maakt krijgt het etiket ‘zwak’ opgeplakt en wordt in de marge van de samenleving geduwd. Maar, zo vraagt een auteur de lezers, "Kennen jullie de angst in een wereld die honger, armoede, ontberingen, oorlogen, ziekten, ellende en onderdrukking tot stand brengt?"

Bij veel auteurs heeft een lange worsteling met angsten in het dagelijks bestaan geresulteerd in een gedwongen of vrijwillige opname in de psychiatrie. Maar ook hier vond men op enkele uitzonderingen na geen rust en werden zelfs nieuwe angsten gecreëerd.

Een auteur schrijft: "Toen mijn twijfels het grootst werden heb ik mij vrijwillig in de psychiatrie laten opnemen. Het lompe en beangstigende psychiatriegebouw deed mij bij de opname al denken aan het door George Orwell beschreven ‘ministerie van liefde’ in zijn roman ‘1984’. Mijn eerste gedachte was dat dit nooit een plek voor genezing kon zijn. Wie hier belandt hoeft geen grote medemenselijkheid of een bijzondere menswaardige behandeling te verwachten. De psychiatrie lijkt voor mij op een dierenasiel voor mensen en mijn menselijke waarde is daar dan ook heel vaak geschonden. In de psychiatrie is er weliswaar verandering in mijn toestand opgetreden, maar geen genezing van mijn innerlijke angsten en van mijn noodsituatie. Solidariteit onder medepatiënten heb ik niet mogen meemaken. Maar dit kan ook niet anders in een systeem dat op onderdrukking berust. Het draait om de macht van de artsen en niet om het woord van de patiënt. In een dominante, op hiërarchie gebaseerde structuur kan ook geen vertrouwen ontstaan".

Ondanks vernieuwing in de psychiatrie lijken dergelijke ervaringsverhalen nog steeds van grote relevantie. Uit veel verhalen wordt duidelijk dat je gevangene kunt zijn van je angsten. Maar ook dat je door te handelen, door actief om te gaan met je gevoelens, in kunt grijpen in je leefomstandigheden en je angsten de baas kunt worden. Maar het gaat hier ook om belangrijke menselijke aspecten. Een auteur vraagt de lezers: "Kennen jullie de bevrijding van angst wanneer je temidden van mensen bent die liefde kunnen geven en kunnen ontvangen, teder voor elkaar zijn, begrip voor elkaar hebben, zachte gevoelens hebben en respectvol zijn, menselijke warmte en een verkwikkende hartelijkheid uitstralen, humor hebben, over veel tijd beschikken, die gevoelig en menselijk zijn, die een gezond mensenverstand hebben, optimistisch zijn en diepe angsten doorleefd en overleefd hebben?"

De bijdragen over het thema angst worden aangevuld met kritische artikelen over psychiatrie (bijvoorbeeld ervaringsverhalen en analyse van de maatschappelijke functie van de psychiatrie), verslagen over conferenties en een groot aantal gedichten. Dit nummer van IRRTU(R)M is weer zeer de moeite waard en verdient brede aandacht.

Heinz Mölders

IRRTU(R)M verschijnt jaarlijks (het besproken nummer is van december 1995 en omvat 112 pagina’s) en is te bestellen voor DM 3,- bij: IRRTU(R)M-Redaktion im Haus der ‘Initiative zur sozialen Rehabilitation und Vorbeugung psychiatrischer Erkrankungen e.V.’, Vegesacker Str. 174,

D 28219 Bremen. tel. 0049-421-3964808.